نویسنده: خدیجه رنجبری
منظور از «مبارزه» در اسلام هرگونه تلاش و فعالیت فکری و فیزیکی در جهت دفاع از کیان اسلام است. به‌طورخاص زمانی که این فعالیت‌ها ایستادگی در مقابل ظلم و تهاجم متجاوز باشد، «جهاد» نام می‌گیرد. در جایی که همزیستی مسالمت آمیز امکان پذیر نیست و شرافت انسانی در خطر است، اسلام دستور جهاد و دفاع می دهد.(1) از جمله خصوصیات اسلام این است که به پیروانش حس پرخاشگری و مبارزه و طرد و نفی وضع نامطلوب را می دهد. امر به معروف و نهی از منکر یعنی اگر وضع حاکم، نامطلوب و غیرانسانی بود تو نباید تسلیم بشوی و تمکین بکنی. تو باید حداکثر کوشش خودت را برای طرد و نفی این وضع و برقراری وضع مطلوب و ایده آل به کار ببری. (2)
هدف از مبارزه و جهاد در اسلام اعتلای کلمةالله است. همچنین در آیات 38 تا 41 سوره مبارکه حج داریم: «اگر خداوند به وسیله ی گروهی، جلوی تهاجم برخی دیگر را نگیرد، تمام مراکز عبادی ویران می‌شود و هیچ‌کس آزادی پیدا نمی‌کند که خدا را به این شکل عبادت کند.» یعنی اگر دفاع از جامعه و مقدسات نباشد، هیچ‌کس آزادی در عبادت و پرستش را ندارد و آزادی افکار از بین می‌رود. البته نکته مهم این است که از نظر اسلام تهاجم تنها به‌معنی حمله به سرزمین نیست؛ بلکه اگر افرادی در جامعه ی خودشان «مستضعف» واقع می‌شوند و مورد تهاجم هستند، وظیفه هر مسلمانی دفاع از آن‌ها است. پس دفاع در معنای عام و به معنی مبارزه با ظلم موجود مدنظر است. (از مصادیق خاص دفاع می‌توان به دفاع از حیات، دفاع از مال و ثروت و سرزمین، دفاع از استقلال، دفاع از ناموس، دفاع از اعتقادات و ... اشاره کرد.) درباره جهاد در راه احیای حق مستضعفین در آیه 75 سوره نساء اینچنین می‌خوانیم: «چرا در راه خدا و مردان و زنان و کودکانی که تضعیف شده‌اند، پیکار نمی‌کنید؟ »
امام علی (ع) در نهج البلاغه می فرمایند «افضل الجهاد کلمة عدل عند امام جائر» یعنی با فضیلتترین و برترین جهادها این است که انسان در برابر یک پیشوای ستمگر، دم از عدل بزند و سخن عدل مطرح کند که این جمله حماسه های بسیاری در دنیای اسلام آفریده است.
در فقه اسلامی قواعد و روش‌های کلی مبارزه بیان شده است. اما برنامه‌ریزی و روش های خرد و نظام مند آن توسط رهبران جامعه ی اسلامی در هر عصر و زمان ارائه می گردد. مثلا تامل در شیوه ی مبارزاتی امام خمینی (ره) نشان می دهد که ایشان در جهت شکل گیری انقلاب نخست تقیه را حرام کردند و سپس شیوه و راهبرد مبارزه ی مسالمت جویانه با رژیم را پیشنهاد دادند، مبارزه ای که بر پایه ی مشارکت حداکثری شهروندان و به تعبیر امروز مبارزه ی نرم نام گرفته است.
مبارزه اسلامی با توجه به عناصر کلیدی مثل امر به معروف و نهی از منکر، عدالتخواهی و ظلم ستیزی، عدم رجوع به کفار در قضاوت (3) و اداره ی جامعه (مبارزه ی منفی) و دفاع از مظلوم تعریف می‌شود و اصول مبارزه براساس اصول این قواعد بدست می‌آید.
خداوند در قرآن راجع به عدم ارتکان به ظالمان می فرماید: «و بر ظالمان تکیه ننمایید، که موجب می شود آتش شما را فرا گیرد و در آن حال، هیچ ولی و سرپرستی جز خدا نخواهید داشت؛ و یاری نمی شوید.» (4)
در تاریخ معاصر راهبردهای مبارزه را می توان در شیوه ی مواجهه ی میرزای شیرازی در نهضت تنباکو، مبارزه عالمان عصر مشروطه و به ویژه شیخ فضل الله نوری با حاکمیت قاجاریه، مبارزه ی شهید مدرس با رضاخان و دیگر رهبران دینی جستجو کرد. هدف اساسی شیخ فضل الله در مقابله با رژیم قاجاریه، عدالتخانه و تحقق ارزش های اسلامی بود. او در جهت نیل به این هدف پس از مشاهده ی انحراف در روند نهضت، تز «مشروطه ی مشروعه» را ارائه کرد و در این راستا به روشنگری پرداخت و در نهایت به شهادت رسید.
1. شهید مرتضی مطهری، جهاد
2. شهید مرتضی مطهری، پیرامون انقلاب اسلامی
3. آیا ندیدی کسانی را که گمان می کنند به آنچه (از کتاب های آسمانی) که بر تو و بر پیشینیان نازل شده ایمان آورده اند، ولی می خواهند برای داوری نزد طاغوت و حکام باطل بروند؟ با این که به آنان دستور داده شده که به طاغوت کافر شوند. نساء/60
4. هود/113
* امام خمینی (ره)، جهاد اکبر، ص62، در بیان اولین گام برای مبارزه: شما موظفید خود را بسازید، قدم را الهى کنید، حبّ دنیا را از دل بیرون نمایید، آن وقت مىتوانید مبارزه کنید... کوشش کنید برای آتیه ی اسلام به درد بخورید، و خلاصه یک انسان باشید.
